Abel Traballadór Timor Oan Iha Australia Servisu Iha Level 1 Sa’e ba Level 5

banner 120x600

(Ermera) Mudansa-Abel nu’udar Traballadór Timor oan ida iha Australia ne’ébé mak servisu ho komportamentu di’ak, kompañia hasa’e husi level 1 ba level 3 no sa’e liu ba level 5

“Ha’u ba Australia iha tinan 2022 fulan setembru 26 ha’u sai husi Timor ba australia, ha’u remata sekundáriu jeral ha’u nia mae ho pai laiha ekonomia no ha’u remata iha sekundáriu tinan 2015,”esplika Abel Marcal Martins ba ekipa jornalista Média Tour iha Fatuquero Ermera, Kinta 18/04/2024

Nia haktuir antes ba tur teste ba Australia, nia fokus liu ba iha teste Corea ne’e nia tuir teste dala barak maibé la passa.

“Durante ne’e liu husi ha’u nia primu mak ajuda ha’u hodi halo teste vaga Australia tanba durante ne’e ha’u fokus liu ba teste Corea nian, tanba ha’u tes ulan ba ulan ha’u nia naran lasai entaun ha’u nia primu haruka hau tuir fali vaga australia nian, ha’u nia primu haruka hatama ha’u nia dokumentus to’o ikus mai ha’u nia naran sai ha’u tuir teste fíziku iha akademi,” haktuir nia

Nia hatutan tan katak, nia hatama dokumentus ba Australia nian iha tinan 2019 no nia teste fíziku iha tinan 2020 hafoin nia ba Australia iha tinan 2022.

“Ha’u hatama dokumentus iha 2019 teste fíziku iha 2020 depois ida ne’e ho prosesu to’o 2022-10-26 ha’u sai husi Timor ba Australia, iha Australia hanesan ita Timor oan foin primeira vez tama iha ema nia rai ka nasaun ema nia servisu ita seidauk domina no primeru ita sei tuir ema ne’ebé mak servisu ona iha ne’eba no sira sei fó trenu ita, ha’u nia servisu iha Australia hanesan fabrika kompania ho naran The Midfield Grouo,”dehan traballadór ne’e

Traballadór ne’e informa tan katak, nia ba servisu iha Australia ho kontratu tinan ha’at, no nia ba servisu primeiru iha level 1 no dadaun ne’e sa’e ona ba level 5.

“Ha’u nia kontratu iha australia tinan ha’at  maibe agora servisu tinan ida fulan lima no salariu iha australia selu tuir level ne’ebé mak iha primeru ha’u ba iha level 1 hetan salariu $ 21.50 sentavus ne’e kada oras ida, maibé agora  ema kompaña nain hare’e ha’u servisu di’ak agora sira hasa’e ha’u

ba level 5 kada oras ida $30 dolar, kompañia selu ita ne’ebé servisu ne’e la’os kada fulan maibé kada semana ida sira selu, kada semana ida mak servisu too sábadu sira selu $ 1.200 ou $1.300, no fulan ida bele $ 4.000 ou $ 5.000,” nia haktuir

Nune’e Abel hatete, servisu iha ema nia rai tenki hatene maneza osan, no la bele hanoin buat oi-oin.

“Ita iha ema nia rai ita tenki hatene maneza isan, tanba ita sai husi ita nia uma ka ita nia rai ida ne’e ho objetivu ida to iha ne’eba ita labele hanoin buat oi-oin, iha ne’eba kolega sira haruka tau osan hodi sosa tua ha’u tau maibé ha’u la hemu no la fuma ha’u nia osan rai ba preaiza nian ho sosa ba hahan de’it hodi haruka mai família sira,” konta nia

Nia akresenta tan katak, osan ne’ebé nia servisu primeiru nia haruka ba família sira hodi husu tiha misa ba matebian.

“Durante ha’u ba Australia primeru ha’u servisu osan kada semana ha’u haruka mai hodi husu misa ba matebian sira no segundu osan sira ne ha’u tau hamutuk ka tabun, tanba ha’u iha família barak ho inan aman maun alin barak maibé ha’u mak primera vez hetan servisu ka ba servisu iha ema nia rai, ha’u iha Australia durante tinan ida fulan lima agora ha’u foti cuti hodi mai halimar ho família sira no fulan ne’e remata ha’u fila fali ba Australia, durante ha’u ba servisu osan primeru mak husu misa ba matebian no segunda mak halo mate bian sira nia uma hanesan halo rate hotu osan ha’u komesa tabun fila fali iha fulan Dezembru tama tinan foun ha’u ho fen komesa iha planu haruka mae sira buka rai to ikus hetan rai sosa hodi halo uma no osan hodi sosa rai hamutuk $ 5.000 dólar,” konta Abel ba jornalista sira

Enkuantu Rai ne’ebé mak sosa ho nia medida hamutuk 20×25 ho folin $ 5.000 no uma halo ne’e ho nia medida 10×12, sosa rai ho halo uma total osan $ 20.000 no uma ne’e hotu osan total hamutuk $ 30.000, uma ho kuartu 6 inklui haris fatin ho dapur iha laran.

Abel mós halo komparasaun seidauk ba servisu iha ema nia rai ne’e hela ho ferik ho katuas de’it uma mos kondisaun ladun di’ak, maibe agora sente mudansa ona tanba nia ba servisu hodi bele halo uma, osan balun hodi selu fali alin nia skola no ajuda sosa alin nia sasan presiza ba skola nian hanesan laptop, kadernu,lapizera no alin balun skola primaria balun pre sekundaria no seluk Universidade iha Universidade Nasional Timor-Lorosa’e (UNTL), maun alin hamutuk mane nain 6 feto nain 4, Abel hanesan oan mane boot sente todan ba moris, maibé ba ona Australia sente buat hotu-hotu la’o ho di’ak no kaman.

Servisu iha ema nia rai la fasil, sempre hasoru buat ne’ebé mak ladi’ak husi ema kompañia nain  husi super vizor sira ne’ebé mak servisu hamutuk sira hirus kuandu servisu buat ne’ebé mak lalos sira sempre hirus ho liafuan ne’ebé mak fuck, nia nafatin pasensia de’it tanba ba buka servisu hodi hadia moris pasensia de’it.

Abel iha mehi ba oin atu sosa mós kareta ida hodi bele uza, no nia sei fila fali ba Australia iha fulan ne’e remata no iha ne’eba kompaña tau fiar ba nia no sira entrega helem mutin ba nia hanesan training super vizor, nia ba australia foin primeiru vez no asina kontratu tinan lima 2026 mak foin hotu.

“Pai ho mae sei moris kompletu, kuandu uma ne’e hotu ha’u sei haruka sira mai hela iha ne’e maibé hau planu hela ba sira atu halo sira nia uma ketak, agora dadaun pai mae sira nia uma hada ona fondasi komesa atu hada blok ona, ha’u haruka osan mai pai ho mae kada fulan ida $ 1.000 ou $ 2.000 hodi selu fali sasan ne’ebé mak sira foti hodi halo uma, osan ne’ebé mak ha’u konta hamutuk halo uma pai ho mae nian ho ha’u nia hamutuk $ 5.000,” tenik nia

Iha sorin seluk Manuela martins soares ho idade 26  hanesan fe’en Abel Marcal Martins, sente kontenti tanba hetan mane ne’ebé mak hatene responsabilidade ba nia família uma laran no ba nia inan aman sira.

Manuela haktuir, antes nia laen ba servisu iha Australia, nia mak servisu iha restaurante hodi sustenta oan nia susuben.

“Ha’u servisu iha restorante ida hodi bele buka hahan ba família sira tamba katuas oan seidauk ba servisu no ha’u servisu hodi sustenta labarik nia susuben, antes ne’e hela ho inan aman iha foho hafoin katuas oan ba servisu iha ema nia rai, hodi sustenta família no halo uma ne’e,” informa feen husi Abel

Nu’udar feen Manuela sempre apoiu nia laen ho fa’an obralan hodi buka osan ba nia laen trata fokumentus sira.

“Ha’u apoiu nia hanesan faan OB hodi buka osan atu sustenta fali nia ka ajuda fali nia hodi halo nia dokumentus ne’ebé mak la kompletu no ense mina ba motór ba mai Díli, antes nia atu ba família sira lori osan oituan mai $ 80 dólar,no nia ba tiha Australia fulan fulan haruka $1.000 dolar mai ha’u ho oan, hanesan fe’en ita nia laen ba servisu do’ok soe hela oan ho ita iha ne’e ha’u sente taridu,” hakotu Manuela.

Enkuantu tuir dadus husi Diresaun Nasionál Empregu Estranjeiru SEFOPE nian, hahú husi tinan 2012-2023, entre 13295 ne’ebé ba servisu iha Australia, traballadór 1311 husi munisípiu Ermera.

Jornalista : Sandi Belo

Editór    :  Veraka

banner 325x300