(Dili) Mudanda– Provedór Direitus Humanus Justisa (PDHJ) no Asosiasaun Direitu Umanu no Justisa (HAK-sigla indonézia) lamenta ho atuasaun polísia nia ba profesór kontratadu sira tanba la nesesariu ho aprosimasaun agresivu no halo detensaun.
“Horseik loraik hetan komunikasaun husi maluk profesór sira ha’u haruka kedas ekipa fiskalizadór ba haree infelismente seida’uk ba hasoru maluk profesór sira ne’ebé detein hela. Iha ne’e publikamente lamenta ho atuasaun polísia nian hasoru profesór sira tanba la iha nesesidade ba polísia atu halo detensaun ba profesór sira ne’e,” Dehan PDHJ Virgilio Guterres da Silva ba jornalista sira iha salaun Apuramentu CNE Dili Tersa, 13/02/2024
Provedór salienta, Profesór kontratadu sira ne’ebé ba iha Ministeriu Edukasaun (ME) espresa sira nia opiniaun, sira nia direitu konstitusionál hasoru entidade públiku ne’ebé kaer sira nia destinu, la iha nesesidade ba polísia atu halo agresaun, maibé polísia iha obrigasaun atu garante katak manifestasaun profesór sira halo ne’e la prejudika servisu ka interese sira seluk.
“Polísia bele esfórsu atu oinsa dispersa atu ema fila ba uma. la presija ba kaer, sama ba rai halo kaptura hanesan ne’e la iha nesesidade, ne’e violasaun direitu humanus violasaun direitu konstituisaun ema nian, tanba ne’e mak lamenta teb-tebes ho atuasaun polísia nia halo detensaun ba profesóres sira ita hotu akompañia problema ida ne’e problema estadu nian atu haree ninia profesór sira, balun ninia estatutu ne’e ita haree kontratadu tinan sanulu resin depois sira sente katak lakon entaun sira iha direitu atu ba hato’o,” Nia Relata
Provedór sujere presija iha esplikasaun klaru no apropriadu husi Ministeriu Edukasaun konaba sira nia servisu ne’e bainhira iha esplikasaun komunikasaun klaru ba profesór sira konaba sira nia situasaun ne’e demóstrasaun no manifestasaun sei la mosu.
“Polísia tenke iha estratéjia atu haree manifestasaun ne’e, polísia fóti medida atu prevene asaun ne’e labele mósu, taka portaun ka taka buat ruma halo manifestante sira iha tiha liur ou labele besik, uza Lei demóstrasaun 100 metrus ne’e, labele husik ema tama tiha ba laran halo asaun iha ne’ebá hafóin ita ba kaer ida ne’e aprosimasaun kurativa ida ne’ebé la serve iha estadu demokratiku,” Nia afirma
PDHJ esklarese, lha estadu demokratiku ne’e polísia tenke iha aprosimasaun prevene katak haree ema atu viola tenke ba prevene atu ema labele viola regra sira ne’e.
“La’ós ita hamrik subar husik ema tama tiha viola tiha mak ita tama kaer ne’e la’ós aprosimasaun ne’ebé kondúz ho ita prosesu kontituisaun estadu, apela ba polísia se bele liberta profesór sira ne’e, inkondisinalmente sira ba halo manifestasaun ne’e sira nia direitu,” Hakotu PDHJ
Iha sorin seluk Diretór Ezekutivu Asosiasaun Direitus Umanus no Justisa (HAK-sigla indonézia) Pelisiano da Costa Araujo hatutan, durante ne’e Asosiasaun (HAK) halo akompañamentu ba prosesu liu-liu ba manorin sira hato’o sira nia prestisaun no lamentasaun, koñese sira nia ezistênsia, koñese sira nia didikasaun oinsa mak atu rekonese sira nia dedikasaun durante tinan naruk.
“Atuasaun ida hanesan horseik ami husi Asasiasaun (HAK) hanesan organizaun haree ba iha asuntu direitu Umanus rekomenda ba ajente siguransa sira katak ema sira nee HAK fiar katak sira la viola regras, presiza atua ema ho dígnu presiza komunikasaun la’ós atu uza agresaun fizika, ema sira ne’e la lori Armas brankas,” dehan Diretor HAK Pelisiano da Costa
Diretór Ezekutivu HAK hateten tan, seguransa sira nia oan ne’e manorin sira hanorin ka lae signifika polísia sira tenki konsidera ida ne’e bainhira sira halo protesta ida hodi ezije sira nia direitu, halo atusaun ne’ebé ho fórsadu hanoin la relavante tiha ona.
“Ami konsidera seguransa nia servisu atu asegura maibé la’ós fóti atuasaun ne’ebé ho fórsadu ba manorin sira atuasau sira hanesan ne’e, ami sente triste tebes, fó atusaun la’ós ho atetude hanesan ne’e, hatudu ba publiku no ba iha mundu haree la konsidera marorin nia existensia iha rai Timor leste, espera katak ida nee labele akontese tan,” Diretor HAK afirma
Nia esplika, polísia sira latan ka silu ema ida ba rai obriga nia atu hasai faru, ida ne’e la’ós kriminozu tanba sa mak tenki atua ho situsaun hanesa ne’e, hanoin manorin sira ne’e iha ona karta pedidu ba hodi halo petisaun tuir lolos aprosimasaun presuasivu, signifika komunika ba malu ho di’ak atu labele ho agresaun fiziku ida ne’e.
“Ita viola ema nia direitu, haree ba dadus iha liña probreza ninian nee presiza tau atensaun ba edukasaun dahuluk tau edukasaun kle’an ba iha sosiedade, klaru ida nee governu nia kompetensia, papél ka knár hakonu ba direitu hotu liu-liu direitu báziku ba iha komunidade sira, kestaun liña probreza nee presiza konsidera tanba parte ida edukasaun mós sai esensial tebes, se ema ne’ebé iha koiñesementu ne’ebé natoon, dala ruma nia la iha kapasidade atu maneja rekursu ninian, ne’e parte ida mak fó impaktu hanesan ki’ak iha Timor, bele dehan ki’ak variedade labele haree material ema balun bele iha riku, maibé nia ki’ak ho mental esperitual kestaun ba ki’ak ne’e bele dehan dalaruma ema asesu ba hahan karik la hanesan ho ema seluk nian,” Hakotuk Deretor HAK
Jornalista: Gaudencia Belo/ Estagiada Marcelina
Editór : Veraka
