(Dili), Mudansa– Negosiante fóin-sa’e ho naran Anita Belo, eskola iha Universidade Nasional Timor Lorase(UNTL) Fakuldade Siensia Sosiais Departamentu Siensia Polítika, sente nia estudu nakfila sai naha todan báinhira lakon nia aman iha mundu, ho inan kondisaun defisiente, deside halo negósiu hodi sustenta nia eskola no sustenta uma laran.
Anita mai husi munisípiu Baukau, postu Vemasi, suku Ossoala aldeia Loilinuno. Eskola iha Universidade Nasionál Timor Loro Sa’e (UNTL), fakuldade sisensiais sosias no departamentu siensia politika no dadaun livre teoria ona, hein atu bá peskija.
Anita ho nia maun alin uma laran hamutuk nain hitu, feto nain haat no mane nain rua, feto bo’ot mak Anita rasik, grasas adeus sira nain neen eskola maibé só iha alin feto ida mak la eskola tanba ekonomia uma laran la sustentavél.
Anita Belo dehan fóu-fóun hahu negosiu nia sosa sigaru slop ho osan dolar 15 no fa’an rahun de’it, hafóin nia aman mate tiha, nia ho nia alin komesa sosa bák “Ha’u ho alin mane mak suporta malu hodi fa’an, ami rua fa’an rahun de’it ha’u tuur hodi fa’an no alin mak la’o haleu sidade hodi fa’an no agora dadaun negosiu ne’e bele la’o ona,”.
“Sigaru LA, ami hola slop ida 15 dolar, untung $2.50 sein, sigaru BLAK slop ida 17, untung 3.00 dollar ho Suria hanesan Joker dos ida 13.50 send untung 3.00, Fa’an rahun ita bele untung ituan,” Anita hateten iha nia fatin negósiu merkadu Tai-besi kinta(30/06/2022)
Anita la’os halo Bisnis de’it iha sigaru maibé nia mós dadaun fa’an ho Aidila, Derok, Du’ut morin. Nia kompara katak fa’an sigaru nia oituan de’it maibé aumenta ho fa’an produtu lokál bele garante hetan modo, hahan meudia no kalan nian.
“Aidila ne’e ami sosa karon. ema fó aidila 4, folin dolar $1.50 sentavus no untung $2.50 sentavus , Avokate ami sosa neen $0.50 sentavus fa’an fali neen $1.00 no duut morin nee hanesan ita fa’an untung labarak ida oituan de’it” katak nia
Sira hahu negosiu faan tutan hahu fulan Agusto iha 2021 to agora hafoin nia aman mate iha fulan Jullu 2021. Bisnis ne’ebé nia no nia alin halo, rendimentu depende bá ema sosa, dalaruma loron ida sira hetan dolar 10 to’o dolar 30.
Nia aman ne’ebé bá Jullu 2022 sei halo tinan ida husik mundu ne’e, uluk servisu hanesan agrikultor, kuda modo, haki’ak fahi no manu, ke’e make. Ho aktividade ne’e mak hodi fa’an sustenta Anita ho nia alin sira nia eskola. Nia aman nia lakon, sorin seluk halo sira triste mai sorin seluk enkoraza sira atu moris mesak. Tanba ne’e, nia maske feto maibé brani fóti desizaun hamutuk ho nia alin fa’an tutan sasan hodi sustenta família no bá sira nia estudu.
Nia konta tan “Ha’u nia pai metebian naran Candido da Costa Belo, ama Ana zudito Rego moris defisensia pisikolojia, tanbá ne’e nia kaer servisu ladi’ak, ha’u nia inan uluk di’ak maibé agora tinan 20 resin ona nia moras no hela iha uma de’it,”.
Bainnhira mundu sei loke matan ba sira, osan selu eskola nia nia aman ne’ebé maske moris ho agrikultura hamrik firme hodi selu. Maibé tiste bainhira Aman Maromak bolu nia aman la iha tan ona alternativu, uniku dalan mak sira tenke esfosu buka osan hodi selu rasik sira nia eskola.
Maske ho aktividade eskola nian maibé Anita maneja tempu ho di’ak no agora dadaun nia livre teoria ona. Situasaun ne’e fó tan nia oportunidade atu foku ba nia aktividade negosiu. Maibé bainhira nia seidauk livre teoria, dadersan nia ba eskola no loraik nia faan, karik eskola loraik, nia faan dadersan. Nia faan kualker oras ne’ebé nia livre no nia faan to’o tuku hitu (7) kalan hafoin nia fila estuda.
“Dadaun ne’e ha’u hela ho tiun, sira hakarak ha’u fa’an tanbá la iha ema ida atu sustenta, ami nia eskola,” dehan nia
Nia salienta, durante ne’e osan maibé sira nia uza ona ba sosa Leptop ida ho fólin dollar 350, no nia restu sosa hahan, fóto kopy no selu bemo bá eskola no kada fulan sira mós tenke sosa Masin midar no kafe ba Ama ho alin kiik sira iha fóho.
Nia hatete, Moris sempre agradese maske hasoru dezafiu oi-oin, iha posibilidade atu monu ho grave maibé nafatin hamrik hodi la’o. Keta hanoin katak ema seluk sei ajuda ita tanba ida sei la akontese. Ita rasik mak tenke hamrik fila fali hodi hakat dala ida tan ba oin.
“Ha’u nia apa mate, ha’u triste maibé ne’e planu Maromak nian. Ha’u nafatin agradese no hamrik firme hodi buka dalan sustenta ha’u nia familia maske ha’u feto,” hakotu nia
Jornalista : Azelio da Cruz
Editor : Felisberto F. da Costa
