(Dili), Mudansa – Sente difísil tebes bainhira la iha fatin mahon (uma), ida atu hamahan aan hodi helik husi loro nia manas, udan nia turun no mós la iha fatin atu deskansa iha kalan nia nakukun basa ema seluk deskansa iha fatin luxu hodi hanoin saida maka atu halo iha loron aban.
Sidadaun Timor la’os bainaka ba rai independénsia ida ne’e, maibé realidade hatudu momós populasaun balu hanesan bainaka ba nia rain rasik tanba Timoroan balu la iha uma atu hamahan aan hodi buka moris iha sidade Timor-Leste.
Situasaun ne’e akontese ba Timoroan feto faluk Zulmira Campos hanesan mós negosiante ne’ebe la iha uma ida atu hela tanba dadaun ne’e Zulmira toba deit iha kadeira, ne’ebe rai hela iha nia faan fatin hodi buka moris iha kapital nasaun Timor-Leste.
Negosiante Zulmira Campos informa, nia parte sente triste bainhira governu duni sai husi nia hela fatin entaun Zulmira halo negósiu, susar atu hetan rendimentu hodi selu kreditu ne’ebé dadaun ne’e uza hodi halo bisinis.
Nia deklara, iha loron 26/04/2022, governu hamutuk ho Polísia, Administradór, xefe suku no xefe aldeia duni sai Zulmira ho nia maluk balu husi rai estadu, maske kleur ona hela iha rai estadu iha kampu futeboll Kamea Bekora Dili, maibé dadaun ne’e Zulmira la iha fatin atu hela tanba kbi’it la to’o atu sosa rai iha Dili laran.
“Fulan rua ona ha’u toba iha ne’e, Atu udan ka loro-manas mós, ha’u nafatin faan iha fatin oan ne’e, kalan ha’u tur no toba de’it iha kadeira to’o loron, kontinua hala’o Ha’u nia atividade iha ne’e,” dehan negosiante Zulmira ho tanis ba Jornalista Mudansa iha nia faan fatin Bekora Dili, (Kuarta, 29/06/2022).
Feto Faluk Zulmira Campos moris iha 10/09/1962, iha Munisípiu Manatutu, postu Laklubar, suku Orlalan, dadaun ne’e hela iha Bairo Kakeu Laran Suku Bekora postu administrativu Kristu-Rei, munisípiu Dili.
“Iha viziñu balu fo fatin ha’u tobá kalan ida rua ne’e diak mais atu toba kal-kalan ne’e kuitadu óinsa ho uma na’in sira, tanba ne’e ha’u tur no toba de’it iha ne’e mós la buat ida,” Faluk Zulmira realsa.
Faluk Zulmira hahú hala’o negósiu faan kadeira ho meza inklui ortoriu, iha tinan 2004, hodi atende oan sira nia eskola no mós sosa nesesidade uma laran ne’ebe sira presiza.
“Bisnis ida ne’e ha’u kredit de’it osan iha Moris Mesak, hamutuk $.1.200.00, maibé ha’u triste bainhira ema la sosa tanba susar atu hetan osan ba selu kreditu, tanba ne’e ha’u fa’an tan mina maka tau hamutuk ba estór,” nia haktuir.
Zulmira relata, sasan hirak ne’e, nia sosa iha Munisipiu Manatutu depois faan fali iha Dili, bainhira tula meja ho kadeira tenke selu bus ho dolar 15.00, ortoriu no Armariu selu dollar 5.00.
“Ha’u sosa kadeira haat ho meza paket ida hamutuk $.125.00 faan fali $.150.00, Ortoriu ida $.11.00 faan fali $.14.00, no ha’u sosa Armariu $.13.00 fan fali $.18.00” nia esplika.
Negósiante Zulmira ho nia kaben iha oan hamutuk, na’in lima kompostu husi feto ida mane nain haat, nain tolu eskola iha nível sekundária, nain ida remata ona iha sekundaria no ida seluk tuir hela kursu iha sentru formasaun balu.
Balmira da Costa hanesan viziñu ba negosiante Zulmira ne’ebe sempre akompaña negosiante ne’e faan, ninia produtu maibé sasan sira ne’e la folin tanba ema la sosa.
“Ita la família maibé hanesan Timoroan iha rasa kasian, tanba estadu laran mukit, pelu menus mai hare netik, ferik ne’e, ita hanoin, iha fatin ruma iha karik fo netik nia tuur tanba kalan nia toba de’it iha kadeira leten” Balmira afirma.
Balmira hatutan, bainhira kalan nia haree hotu berita hakat ba tur hamaluk negosiante ne’e tanba nia hatene sá kondisaun maka ferik ne’e hasoru, dala ruma loron tomak Zulmira la han, tanba sasan la folin maibé ninia bisnis ne’e folin mak nia foin han.
“Kuitadu ema barak mai hobur nia (Zulmira), ita haree mataben monu, ita ko’alia klaru ami haree kasian, ita nia inan-aman mate sedu ne’ebé la suporta ita ba eskola hanoin hirak ne’e halo ita hanoin ferik ne’e triste lós,” Balmira akresenta.
Balmira tenik, nia hakarak fo fatin ba negosiante Zulmira maibé fatin ka uma maka la sufisienta tanba fatin klo’ot.
“ha’u nia uma ne’e luan karik nia bele hela, tanba ita la hatene aban bai-rua idade hanesan ne’e estadu foti hotu ita nia uma entaun ita atu ba loos ne’ebé maibé buat hotu ita tenki entrega de’it ba maromak” nia esklarese.
Balmira sujere, husu bá guvernu fo netik fatin ba negosiante Zulmira ne’ebé guvernu duni sai iha uma, kuitadu ferik ne’e ema sobu tiha ona nia uma entaun agora nia atu ba hela iha ne’ebé?.
Iha sorin seluk, relasiona ho asuntu ne’e Jornalista Mudansa.info komfirma Autoridade Lokál Suku Bekora maibé xefe Suku la fó Komentariu ba Faluk Zulmira nia preokupasaun ne’ebé negosiante nee hasoru.
Jornalista : Azelio da Cruz
Editór : Orlando Magno
