Sosial  

Kazu Soe Bebe Iha Taibessi, ANCI-TL: Kriminaliza mós Mane

ANCI-TL ejize Parlamentu Nasionál atu elabora paragrafu fóun hosi artigu 142 hodi kriminaliza mós mane

banner 120x600

(Dili) Mudansa – Tuir Diretór Aliansa Nasional Luta Kontra Infantisídiu (ANCI-TL), José Turky infórma relasiona ho kazu soe bebe iha Taibessi, tuir lei kódiku penál artigu 142 fó penalidade ba feto, maibé ANCI-TL ejize Parlamentu Nasionál atu elabora paragrafu fóun hosi artigu 142 hodi kriminaliza mós mane tanba bebe nia ezistensia ne’e desizaun feto ho mane.

Ligadu ho kazu infantisídiu ne’e la’os fóun ba sosiedade Timor-Leste, iha tinan 2014, ho inisiativa etabelese organizasaun  ho naran Aliansa Nasional  Luta Kontra Infantisídiu (ANCI-TL) ne’ebé mai ho papél tolu (3), ida mak peskiza sientifiku  ba iha asuntu advokasia, levantamentu ba dadus no halo programa sira ne’e mak óinsa atu halo prevensaun  efektivu no efikasia ba iha infantisídiu  iha sosiedade.

Iha tinan ida ne’e ANCI-TL rejista sedu kazu infantisídiu kompara ho tinan sira seluk, iha loron 27  fulan Janeiru tinan 2024 hahú rejista kazu  soe Bebe iha area Taibessi hanesan natureza ne’ebé mak nia servisu ligadu ho halo prevensaun  ba infantisídiu kontinua ejize ba Parlamentu Nasionál (PN) haree ba kuadru legál ne’ebé prevalese ba kriminalizasaun.

“Ami nafatin ejije liu-liu ba Parlamentu sira óinsa mak atu haree ba kuardu legál ne’ebé mak prevalese hodi bele kriminaliza ba átu soe bebe ne’e.” Dehan Diretór ANCI-TL José Turky ba Jornalista Media Mudanda Tersa (30/01/24).

Diretór ne’e akresenta,Iha kuadru legál balu iha Kódiku Penal iha artigu 142 óinsa mak atu fó penalidade  ba inan feto ne’ebé mak fóti desizaun hodi oho bebe maibé depende ba natureza krimi  pena bele tinan 3 ka to’o tinan 10.

“Liga ba  Juridiku, kazu soe bebe  tama ona ba iha krimi públiku  tanbà ne’e mak durante kazu  hirak akontese hanesan organizaun tutela ba asuntu ida ne’e ita la servisu mesak, maibé halo parseria ho PNTL, FÓRENSIK inklui mós parte saúde,”Nia subliña. 

Iha konstituisaun, artigu  18 no 29 mós amplifika, estadu, família no inan-aman iha papél importante atu halo protesaun ba bebe ne’ebé mak moris tantu família kazamentu  ka seidauk, no Aliansa nia papél mak nafatin  servisu no halo advokasia no avansa ho modulu rua ida mak Eduksaun seksual produtivu no rua mak atu hasa’e sosiedade nia konesimentu ba luta kontra kazu refere.

Tinan 2024 ita klasifika katak Timor-Leste krime infantisídiu  hanesan extra-ordinariu presija refórsa ita nia advokasia extra-ordinariu ka exelente atu nune’e bele fó resposta ba asuntu ida ne’e.

“Parlamentu Nasional mak hanesan orgaun ne’ebé mak fiskalizasaun no halo lei, sira iha kompetênsia tomak atu halo mandamentu ka revizaun  ba lei pena ba iha artigu 142 atu óinsa loke paragrafu  fóun hodi kriminaliza  autor mane. Ba inan-aman sira presija refórsa liu tan edukasaun ba iha família apoiu estadu bele kontribui maka’as ba aktus sira ne’e.”Nia hakotu

Entretantu, tuir kronolijia Kazu infantisídiu iha area Taibessi, aldea Monumentu Kalma, suku Lahane Orientál, postu adminitrativu Nain Feto, Munisípiu Díli, sasin Jacinto Soares haktuir iha oras tuku 11:45 dader, nia la’o tun iha estrada nia hasoru feto ida ho vistudu mean, oin kamutis maibé ladun koiñese.

“Ha’u kontinua la’o  tun mai haree sasan aat sira, hanesan Jelera  no kalen aat aruma hodi tula ba kareta kompania, maibé ha’u haree kaixa ida iha Jelera aat nia laran, kaixa leten metin  ha’u foti mai sente todan no  hi’it mai tau iha listrik riin no ha’u hanoin roupa, maibé ha’u sente isin fulun hamrik  mós haree movimentasaun transporte motór no kareta entaun ha’u hiit tau tiha iha listik riin nia hun. ha’u ba bolu kedas vizinu Jacinta Soares iha merakadu  ho komunidade sira.” Dehan Sasin Jacinto Soares ba Jornalista Media Mudansa iha Taibessi  Aldeia Monumento  Kalma  Suku Lehane Oriental  Postu Administrativu  Nain feto Munisipio  Dili, (27/02/24).

Nia haktuir bainhira sira tun mai loke no haree  isin mutin hanesan fahi entaun  nia hanoin labarik  lanu sira  nia patisku, tanbà oin doko tiha entaun sira lori ai sukit didiak haree  bebe feto ida ho kondisaun iis la iha ona  komunidade  sira hasai foto no  telefone  direita ba Polisia  iha fatin akontesimu.

“Bebe ne’ebé soe iha oras tuku 08 ba leten,  tanbà bebe nia kondisaun isin sei bokon no lalar ho nehek la hobur,  hafoin Polisia no FORENSIK evakua kedan ba Hospital Nasional Guido Valadared (HNGV).” Nia hakotu.  

Estajiada: Marcelina Da Silva Sarmento

Editor: Delfina Borges

banner 325x300