(Dili) Mudansa- Centro Nasionál Chega (CNC), Enkontru ho parseiru kona-bá prezervasaun arkivu no dijitálizasaun CNC nian.
“Ohin ita halo enkontru ida bá ekipa traballu bá dezenvólvimentu arkibu Centro Nasionál Chega (CNC), nian ekipa traballu ne’e kompostu hosi organizasaun Nasionál Instituisaun Nasionál Timor nian nomós instituisaun rejionál ho internasionál nian,Instituisaun Nasionál sira mak Centro Nasionál Chega,” Dehan Diretór Ezekutivu CNC Aderito Hugo Maria Fernandes bá Jornálista iha Balide Segunda-Feria (26/08/24)
Diretir Ezekutivu ne’e akresenta,iha KMSTL iha arkivu Nasionál Timor-Leste ho mós arkivu muzeum rezisténsia,sira hosi internasionál ne’e mak primeiru sentru arkivu foun ne’ebé mak harii iha Cambodia, ONU harii depois Tribunál iha Cambodia hotu, ida fali hosi memória Mundiál memória funu nian iha Corea Sul ida seluk mak arsip Nasionál Indonezi, ekipa ne’e nia responsabílidade mak atu tulun arkivu sentru Chega nian iha nia dezenvólvimentu sira.
” Ita konvida mai loron rua ekontru komesa ohin to’o aban depois sira bele fó rekomendasaun bá Centro Nasionál Chega (CNC), rekomendasaun tékniku mak barak liu-liu ekipamentus saida mak Centru Nasional Chega presiza sosa depois dijitáliza arkivu sira ne’ebé mak iha Centru Chega, fó asesu di’ak liu bá públiku oinsá mak harii sistema asesu bá arkivu nian, sei fó sira nia esperénsia hosi sira nia Instituisaun ida-idak bá centru chega para centru chega bele iha arkivu ida ne’ebé mak di’ak liu hanesan akompaña ita harii hela centro arkivu foun iha oin ne’ebá ekipa traballu ne’e rekomendasaun barak, liu-liu rekomendasaun bá asuntu tékniku sira,”Tenik Diretor Ezekutivu CNC
Nia esplika, durante ne’e sira halo hela dijitálizasaun soke dijitálizasaun ho ekipamentus ne’ebé maka simples ekipamentus ne’ebé mak hanesan Scanner sira ne’ebé mak ki’ik se haree bá númeru dijitálizasaun rihun lima, entaun lebele ho de’it ekipamentus sira simples, presiza ekipamentus ne’ebé mak mais avansadu.
“Ami bá vizita ona iha tinan ida ne’e tinan kotuk bá vizita Corea Sul bá haree sentru arkivu sira iha ne’ebá, vizita Cambodia vizita Indonezia rasik, hosi vizita ne’e mak ami hanoin katak di’ak mós lori fali sira mai hodi bele hare Centru Chega nia arkivu ne’e oinsá,durante ne’e ita halo dijitálizasaun mós hanesan ohin ha’u dehan tinan lima (5) nia laran ne’e dala-ruma husi rihun lima-nulu (50) ne’e rihun sanulu (10) de’it mós ita sidauk haree, problema, tanbá fasilidade la sufisiente ekipamentus mós la’os ekipamentus ne’ebé mak modernu sofistikadu entaun ho sira nia prezensa iha ne’e ho sira nia rekomendasaun sira bele tulun Centro Chega para depois aselera,” Tenik nia
Diretor Hugo hatete, ekipa traballu ne’e mós orsida bá oin sira sei kontinua fó apoiu téknikamente bá Centru Nasionál Chega oinsá mak bele kontinua dezenvólve arkivu Centr Chega nian.
“Ita hotu hatene Centru Chega ne’e Institutu memória ida ne’ebé maka kobre memória Timor nian hosi tinan 1974 to’o 99 entaun barak liu surat-tahan sira ne’e mai hosi ema nia testamuña, relatóriu, dokumentus rezisténsia nian, korespondénsia balu maioria bele heteten katak %80 husi rihun liam-nulu (50), ne’e surat-tahan, iha mós arkivu video iha mós audio arkivu gravasaun taun iha fotográfia balu no fotográfia balu mós iha negativu de’it maiória surat-tahan entaun ita bolu sira mai mós fó rekomendasaun se maioria surat-tahan ekipamentus saida mak sei prioridade agora ko’alia kona-bá ida ne’ebé mak dijitálizasaun hanoin kuaze rihun lima-nulu (50),prioridade hotu,tanbá ne’e ema nia sasain barak liu ema nia sasin barak liu dokumentus istóriku dokumentus rezisténsia nian balu bele hatete dukumentus balu tinan lima nulu (50), balun tinan haat nulu (40) ona ne’e atu aat ona,tenki prezerva lai dalan ida fasil liu atu prezerva mak dijitálizasaun, ita seida’uk tama tan bá prosesu atu hadia surat-tahan letak sira ne’e prosesu ida komplikadu, prezervasaun ne’e ida simples liu mak ita dijitálizasaun maibé iha dokumentus balu ne’ebé maka importante tebes ita tenki halo tratamentu ne’e presiza koñesementu kle’an liu uza materia oin-oin uza surat-tahan uza materia kimiku oin-oin ne’ebé maka la fasil,”Diretor ne’e esplika
Nia afirma,tanbá ne’e mak urjente liu ne’e dijitálizasaun ne’e tenki Scan lalais para depois bele rai iha serva, esken ne’e bele garante dukumentus orijinál ne’e karik bele aat, maibé nia kopia rai iha,dau-daun ne’e parte divizaun dezevasaun ho memória divizaun iha hela kolega sira hamutuk nain sanulu resin sira ne’ebé mak servisu espesífikamente bá arkivu ne’e iha arkivu ne’e ema nain hitu maka servisu espesifikamente bá iha arkivu nian.
“Ema nain hitu ne’e iha Xefi Departamentu ida iha ativista ida ativista depois iha dukumetálista ida iha pesoál nain ha’at fahe tarefas hanesan balu halo dijitálizasaun bá audio ida halo scan ba dukumentus sira ida nia tenki halo transkrisaun bá dukumentus ida seluk ne’e halo kategorizasaun,” Dehan Nia
Iha fatin hanesan Diretór General National Archive of Republic of Indonezia Imam Gunarto mós hateten,sira mai iha ne’e halo diskusaun kontinuasaun bá oin nune’e projeitu dijital arkivu iha CNC ne’e bele hala’o ho di’ak, tanbá arkivu sira ne’e nu’udar istóriku ne’ebé importante tebes bá Timoroan sira servisu hamutuk oinsá dijitaliza arkivu sira-ne’e, atu nune’e komúnidade sira hotu bele asesu ho di’ak liu husi dijital.
“Atu dijitaliza arkivu sira iha centru Nadional Chega (CNC) ne’e primeiru tau atensaun bá materiais, matéria arkivu iha CNC ne’e tenki restaura, tanbá Timor-Leste ne’e nasaun tropikal presiza hadia, tanbá arkivu sira-ne’e tuan lian no Imajen sira-ne’e hadia uluk lai hafoin ita dijitaliza,hadia ida-ne’e primeira, bainhira sai ona filmajen dijital hafoin ita dijitaliza liután, iha dijital foun ida-ne’e ekipamentus ne’ebé karun lós maibé ita servisu hamutuk entaun ita sei ultrapasa hamutuk.” Diretór General National Archive of Republic of Indonezia Imam Gunarto
Jornálista: Esperança Monteiro Soares
Editóra; Delfina Borges
