(Dili), Mudansa – Lian husi Ai-leba, hatan ba Deputadu Bankada Frente Revolusionáriu Timor-Leste no Independente (FRETILIN), Fabião de Oliveira, nia preokupasaun ne’ebé lamenta ho Prezidente Republika nia inisiativa loke odamatan boot ba Ai-leba sira atu faan iha areadores Palasiu Prezidente Republika Nicolau Lobatu.
Portavós Lito da Costa esplika, foin lalais iha plenária Parlamentu Nasionál deputadu Fabião dehan, ita bele kria fali merkadu frutajidu iha fali palásiu, di’ak lori ai-fuan sira husi Bidau Lesidere hodi ba tau hotu iha palásiu prezidente, ne’e hatudu imajen ida ladun di’ak. Nu’udar deputadu ha’u hakarak atu hatudu imajen ida di’ak ba públiku no ba mundu dehan katak palásiu ba prezidente repúblika ho funsionáriu, la’ós palásiu ba fa’an ai-fuan iha ne’ebá.
“Ha’u hakarak ko’alia ba deputada sira, Ami ai-leba hatun dignidade nasaun ne’e halo oinsa? deputada presiza hanoin tanba ida ne’e mósu ona diskriminasaun, Se deputada ida ema gelar bo’ot doutór mak lori fali argumentu ne’e hodi polítiza ami, ha’u hanoin agora la tempu ona, tanba negosiante la’os fóin eziste iha nasaun Timor-Leste maibé mósu kedas antes portuges nia tempu,” Dehan Portavos Ai-leba Lito ba jornalista mudansa.info iha Balide Dili foin lalais ne’e.
Nia esplika, sira nafatin oposizaun ba povu kiik tanba sira moris ho pensaun vitalista moris ho pensaun oioin ba sira nia moris, povu kiik nafatin halerik iha nia rain rasik, maibé atu hamenus negosiante ou ai-leba iha Dili laran ne’e fasil ida, maibé governu ho parlamentu laiha komitmentu atu halo servisu, tanba sira nia komitmentu mak ko’alia ho retorika, sem asaun konkreta ba povu.
“Ha’u seida’uk fa’an narkoba, ha’u faan ai-fuan ne’ebé durante rezistensia ita bo’ot sira han hodi ukun rai ne’e tamba, ita bo’ot sira laiha kapasidade sufusiente no lahatene katak aifuan ne’e atu produs sai saida ne’e mak ita bo’ot sira seidauk iha kapasidede,” Lito deklara.
Nia akresenta, deputadu uja asuntu ne’e hodi halakon ai-leba sira nia dignidade tanba deputadu/a dehan nune’e, kehadiran ai-leba sira iha palasiu Prezidente ne’e hatun dignidade no lakon mós nasaun nia dignidade tanba ida ne’e mak nia senti mósu deskriminasaun.
Portavoz negosiante Anvolante (Ai-Leba), Lito da Costa hatete, Regime ambiental mak ida ne’ebé? fatin publiku mak ida ne’ebé? fó lei ne’ebé mak faktus no bele esplika ba Ai-leba oan sira no fó lei ne’ebé nato’on atu sira bele komprende, La bele dehan de’it, fatin publiku matchet tanba negosiante sira taka ona dalan mai Estrada. ne’e lalos.
“Agora ha’u nia perguntas ba sira (Deputadu), mak ne’e, motor no kareta hira ne’ebé mak para iha estrada ne’e taka dalan ka la’e ? Ami ai-leba la’o ba mai ami hetan ema ami ses ,mas kareta ida para iha edifisiu ka loja oin, sira ne’e fó ses ba ema ka la’e?” Dehan Portavos Ai-leba ba Jornalista Mudansa.info iha Balide Dili, foin lalais.
Portavos Ai-leba ne’e haktuir, Agora, haree ba implementasaun, la hanesan ho lei ne’ebé orden husi publiku, maibé tenke halo lei hanesan ba ema hotu.
Nia haforsa, ai-leba kuandu sai husi merkadu sempre kesi tali ba ai-fuan hanesan sabraka no ai fuan sira seluk ne’ebé ai-leba faan, bainhira ema sosa sira tesi tali husi klaran ne’ebé kesi ba saburaka ka aifuan ne’ebé sira kesi hamutuk tiha ona, to’o iha merkadu Taibesi mak fóin hasai tali hirak ne’e soe iha lixu fatin.
“Tuir lolos ita mai halo peskiza ruma mak hatudu faktus, ita labele sita arbiru ka Sik de’it , ha’u la komprende polítika ita bo’ot sira nian halo argumentu polítika atu hatun malu no hasa’e malu. ita bo’ot sira labele uja polítika atu argumentu ami sira kbi’it la’ek,” Lito afirma.
Lito argumenta, estadu iha kbiit natoon atu garante povu nia moris di’ak, no halo seguransa ba povu nia moris, ne’ebé labele tortura fali povu kiik iha nasaun ida ne’e, povu mak nain ba nasaun maibé diferente klase ekonomiku.
“Se ita bo’ot sira atu oho ami, ami prontu ba palasiu govenu no parlamentu nasionál ita bo’ot sira hamriik iha ne’eba mak hamate tiha vida negosiante iha rai laran, maibé reprezentante povu iha parlamentu mak la garante povu nia dignidade ho di’ak, tanba sa dehan reprezenta povu iha Parlamentu ne’eba? Pelumenus hatudu resultadu positivu ba povu liu liu ba ami negosiante sira la’os retorika de’it,” Lito Lamenta.
Lito sejere, husu ba partidu politíku sira iha parlamentu ne’eba tuir lolos sira servisu makas ho loloos hodi fó rezultadu ba povu nia moris, tanba informasaun, mina bayu udan maran ona osan besik atu hotu iha 2035 maibé povu nunka sente osan ida ne’e.
“Arogansia iha polítika mai de’it ho retorika ko’alia ho promesa falsu laiha resultadu husi tinan 2002 ate agora 2022, tanba ita nia governu laiha resonsabilidade moral hodi trata nia povu ho diak,” nia afirma.
Nia relata, estadu Laiha étika atu atende ba nia povu ida ne’e, sira hanesan de’it iha polítika nia laran uja negosiante no ai-leba sai hanesan instrumentu ka objetivu atu atinje sira nia metas, Tanba partidu A ka B hanesan de’it.
Nia esplika, governu halo to’ok armjen ba modo ho aifuan nian iha munisipiu ida-idak depois ekipa sira sosa povu nia aifuna, modo no aihan lokal tau iha armajen, ulun boot sira hanoin ema mai dili ne’e pasiar de’it ka? Maibé sira (Deputadu), la kompriende sira nia servisu mak mai ko’alia la iha asaun konkretu.
“Ita ko’alia asaun tenke mai resolve, maibé ita boot sira nia linguajen ne’e nunka mais atu resolve povu nia problema, maske ita boot mai ko’alia ho lingua oioin laiha asaun atu resolve povu nia moris mós hanesan de’it tanba ne’e retorika falsu,” nia hatutan.
Porta voz ne’e dehan, parlamentu ,governu lalika halo intervensaun ba negosiante maibé tenke buka planu didi’ak antes atu halo intervensaun ba agrikultura sira atividade negosiu.
Nia reforsa, governu dehan prepara ona fatin maibé ema haree fatin ne’e laiha estretejiku ba vendedór no negosiante, tanba la’os negosiante no ai-leba de’it maibé iha mós agrikultor, ne’ebé faan la permanente iha cidade dili, Tamba meius ida atu transfórma aifuan ba osan, iha munisípiu laiha tan ne’e povu mai halo negosiu iha cidade Dili.
Nia katak, Governu seidauk halo fatin ba ai-leba sira tanba ne’e maka ai leba sira ba toba iha merkadu taibesi hodi kesi sira nia produtu dader leba iha kabas ba faan hodi halau sidade laran karik hotu entaun sira fila kedas ba fóho (Munisipiu), ne’ebé ko’alia kona ba sustentabilidade ba nasaun ne’e la’os hanesan ne’e.
“Fatin publiku ami labele la’o entaun ami lori aifuan ida ne’e husi Fatuahi ou lori ba Beduku iha ne’eba kompradór iha ka la’e? ko’alia hanesan ema bulak! agora ema kompradór iha ne’e, ha’u ba fali fatin seluk, hanesan mós katar iha Ain, ha’u koi fali ulun ne’e imposivel,” nia lamenta.
Portavos negosiante Ai leba sujere, Ikus liu hato’o ba polítika sira labele aproveita situasaun karik hakarak atu tulun negosiante no ai leba sira tulun ho asaun maibé labele aproveita povu nia terus atu sai alternativa ba moris di’ak hodi atinje metas, ne’e labele.
Jornalista : Domingas Viana
Editór : Orlando Magno
