(Dili), Mudansa–Direktór emprezáriu lokál HYUTMERAH Vicente de Jesus konsiente, iha mundu negosiu osan labele rai de’it maibé tenke sulin sai hodi buka nia maluk. Tanba nia fiar katak só osan sai mak fóin iha dalan atu tama fali.
Inisiativa negosiu ne’e mosu bainhira Viscente sei servisu iha projetu Avansa Agrikultura, iha ne’ebé nia atvidade fóka liu ba órti- kultura. Iha aktividade ne’e, grupu barak mak projetu ne’e kobre, husi ne’e provoka hanoin katak toos nain barak maka presija sira nia produtu asesu ba merkadu.
“hafóin iha 2018 ha’u koko duni ho modal 400 dolar, ha’u kria tiha grupu, ema nain haat servisu kolleta modo fresku hosi toos ba merkadu. Ami la’o de’it fulan neen, ami bankrut tiha, tanba ladun fiar malu, servisu laiha onestidade, iha 2019 ha’u lori ha’u nia salariu hodi taka toos nain sira nia deve ne’ebé maka ami iha,” Vicente konta ba Jornalista Mudansa.infó iha nia kna’ar fatin, Tasi tolu, tersa, (14/06/22)
Nia hatutan, Bainhira remata husi nia kontratu iha projetu Avansa Agrikultura iha 2020, nia hahu kedan hanoin atu kontinua investe iha kolesaun modo fresku hosi toos nain sira. Nia deside sosa tiha kareta gremax ida, hahu hosi ne’eba nia hala’o aktividade to’o agora.
Dalan ka estratejia negosiu ne’e fasil ba nia tanba esperensia ne’ebé iha hetan bainhira nia sei sai hanesan kordenadór agro-bisnis iha Avansa Agrikultura, iha ne’eba nia aprende buat barak, aprende ligasaun marketing (market Networking), ligasaun toos nain ho sosa nain, oinsa asesu no supply fini, Ai-moruk no plastik tanel ba agrikultór sira.
Bainhira nia sei servisu iha Avansa Agrikultura, Grupu agrikultura barak iha Aileu kuaze nia fó fórmasaun liuhosi programa hafórsa grupu agrikultura, iha programa ne’e, oinsa agrikultór sira fórma grupu, oinsa sira la’o atividade grupu nian, ho esperensia ne’e inspira nia katak agrikultura mós negosiu sustentavel ida atu investe.
“Buat ne’ebé maka sunu tan ha’u atu halo negosiu ne’e mak bainhira super-merkadu bo’ot Kmanek taka. Toos nain barak komesa telefóne ha’u, sira dehan, maun agora ami nia produtu ne’e maun sira mai fórma barak-barak hela agora kmanek taka ami nia produtu mós estraga barak, ida ne’e mak inspira ha’u katak negosiu ne’e fó moris mai ha’u no bele fó moris ba toos nain sira,” nia konfesa
Iha 2020, nia la’o fila fali ho fundu ituan ne’ebé mai husi nia servisu, nia hola tiha kareta grenmax ho folin $ 7,500.00, no fundu sosa modo hamutuk $500, ho raga hamutuk 7, ida folin $ 11, depois la’o sosa tan raga 11, to’o agora hamutuk 33.
“Ami hamutuk nain Lima, entre ami sira ne’e ami iha ona salariu ba ami nia staf ho ha’u rasik mós tama hotu ba staff. Staff kada fulan simu $150” dehan nia
Kolleta modo frestu nia Lokalizasaun iha Aileu Maubesi, la’os enjerál maibé iha parte Lekitura, tun mai Daisoli nian, grupu rua mak mak kobre, grupu Lekitura ho Daisoli, sira seida’uk bele kobre Maubesi tomak tanba kapasidade atu tetu modo seida’uk bele akumula toos nain sira ne’e hotu.
“Modo ne’ebé maka ami fóti lubuk ida mak hanesan, Brokoli, Tali Flower, Alfase Tahan, Alfase Fuan, Bakcoi, Mauraku, Chaines, Liis Tahan, Kapsikun, Koriander, Salsa, Pipinu, Jukini, Repoilu, Kaila, iha seluk mós,” esplika nia
Prosesu sosa, sira uja sistema tetu kilo, ezemplu sira sosa Bakucoi ne’e ho osan $ 50 sentavus iha tempu bailoron maibé iha tempu udan hasa’e ba $ 60 sentavus, antaun sira ba faan fali ba loja $ 85 sentavus , katak sira fóti marjin ne’e 25%.
Iha item seluk, dalaruma boot liu ituan balun 50%, balu mós bele to’o 100% tanba item ne’ebe sira fó presu bazeia ba osan kustu ne’ebé maka sira hasai. Karik hasai osan bo’ot atu hola produtu ida kada kilo antaun presija karega ho folin ne’ebe boot iha merkadu. Hanesan modo brokoli sosa ho osan $ 2, sé brokoli ne’e maka kilo ida a’at, entaun sira sei presija fali kilo ha’at mak hodi taka osan ba kilo ida nian, tanba ne’e bai-bain sira fóti marjin ne’e as ituan, hanesan fóti $2.00 fan fali $2.50 ka $2.75.
“fóu-fóun 2020, ha’u la’o, hau hatama ba loja ida de’it mak WFour, semana ida dala ida, komesa la’o ha’u lobi tan Meymart, entaun kada semana ida ha’u hatama modo dala tolu, Wfour dalarua Meymart dala ida, nafatin la’o, ha’u halo ligasaun ho sentru Super Merkadu no sentru Fresh market,” akresenta nia
Produtu ne’ebé rekolla bazea ba demanda merkadu hanesan “ohin loron ne’e ha’u sms ona loja sira, atu nune’e loja nain sira sms ka telfone fali ami, aban ne’e presija modo saida, antaun ami ba lokasi mós bazeia mós ba loja sira nia pesan”.
Nia planu iha tinan ida ne’e iha Agustu ho Juñu nia laran, sei harii tan loja input-suplay ida iha Aileu, loja ne’ebé mak faan fini, aimoruk, sasan agrikultura nian. planu ida tan mak atu hadia strawberry tanba deskobre katak, ikus-ikus strawberry hatama mai Dili menus los. Tanba ne’e sira atu servisu hamutuk fali ho grupu balun husi Daisoli ne’ebá, suporta sira ho plastiku mussa ho fini atu nune’e sira bele kuda fali strawberry.
“Planu longu praju mak ha’u hakarak kobre toos nain sira iha Aileu tomak, tanba barak maa ha’u seida’uk bele akumula sira nia produtu, tanba kapasidade kareta fóti modo nian seida’uk bele atu akumula hotu toos nain sira hotu nia produtu” planu nia
Nia ho motivasaun ida katak, koko halo servisu ba ita nia aan, buat ne’ebé ita bele halo halo de’it , la bele iha esperansa servisu nu’udar funsionariu iha guvernu.tanba oportunidade limitadu, mesmu ita iha kapasidade atu servsu iha ne’ebá maibé kampu traballu limitadu. Di’ak liu ita halo buat seluk ne’ebé mak fó rendimentu mai ita hanesan halo nesogiu.
“Kadang ema barak dehan Agrikultura ne’e halo ba han de’it maibé agrikultura ne’e mós bisnis di’ak ida. Karik Joven balun ne’ebé hakarak halo negosiu, bele fóku mós agrikultgura, bele iha kompetisaun jusutu, labele hasa’e malu ka hatun malu, koko la’o no servisu hamutuk pasti buat hotu sei sai di’ak,” enkoraza nia
Jornalista : Azelio da Cruz
Editór : Felisberto F. da Costa
