(Dili) Mudansa – Ministru Komérsiu Indústria (MCI) Filipus Nino Pereira Hateten, iha loron 26 Fevereiru 2024 sei ofisialmente Timor-Leste nia estatutu sai atu hanesan membru ba Organizasaun mundiál Komérsiu (OMK) hodi intergra Timor-Leste ba ekonomia globál.
Enkuantu ikus ne’ebé governu Timor-Leste halo ho ekipa sekretariadu no parseiru dezenvolvimentu iha Zenebra ho Obejtivu atu ko’alia kona-ba Timor-Leste adezaun ba OMK ninia kontinuidade. Liuhosi enkontru ne’e parseiru dezenvolvimentu sira konfirma hodi marka tan sira nia komitmentu atu kontinua apoia ba Timor-Leste nia adezaun ba OMK.
Timor-Leste hetan komitmentu ne’ebe mak bo’ot tebes husi parseiru dezenvolvimentu sira iha ne’ebé marka ona sira nia pozisaun firme atu fó kontinuasaun. Liuhosi enkontru ida ne’e ekipa tékniku sei organiza,konsolida no kordena komunika ativamente oinsa apoia sira ne’e tuir duni nesesidade ne’ebé iha.
“Ha’u hanoin vantajen barak teb-tebes, tanba ita integra iha ekonomia global signifika katak, ita sei hetan oportunidade barak iha ne’eba, no ita ninia asesu ba merkadu, ita nia investimentu mak oinsa bele hasa’e kapasidade rekursu humanu iha areas oin-oin, tanba ne’e, ha’u hanoin ita nia setór privadu sira simu bebeik parseiru dezemvolvimetu ne’ebe mak importante tebes tenki ativu, atu nune’e bele fó vantajen ne’ebe mak diak liu, dinamiza ita nia ekonomia ida ne’e mós hanesan dalan ida para atu lori mundu mai iha Timor,”Dehan Ministru MCI Filipus Nino Pereira ba jornalista iha CCD, Kinta 25/01/ 2024.
Ministru MCI haktuir, kriteria ne’ebe mak governu halo ona durante ne’e liu-liu mak kompleta ninia projetu legislasaun lubuk ida ne’ebe mak halo ona, tanba ne’e iha enkontru traballu ikus ne’e atu kompleta prosesu no kriteria sira ne’e hotu. Adezaun ida ne’e sei atualiza iha 26 febereiru tinan ne’e.
“Ha’u hanoin ita atu dehan sida’uk to’o nia tempu maibé agora ita moris iha mundu globál mundu dijitál ita ko’alia ona kona ba ekonomia dijital tanba ne’e buat barak ita tenki prepara no aprende husi prosesu hodi tama iha negósiu global ne’ebe ezizi pratidaun, ita tenke halo tuir,” nia Esplika
Iha fatin hanesan Kordenador Ekipa tékniku adezaun Timor-Leste ba OMK Jorge Martins hateten, prosesu adezaun ba OMK ne’e iha prosesu lubuk ida ne’ebé hahu husi 2015 kuandu Timor-Leste liuhosi Ministru MCI sesante António Conseicão manda Karta ba OMK sekretariadu husu atu Timor-Leste bele adere ba OMK. Faze ida ne’e konsege konklui iha dia 11 Janeiru 2024 konklui negosiasaun atu sai membru OMK. No sei ofisializa iha fulan fevereiru dia 25-29.
“Ha’u hanoin nia desvantajen mak ita prontu ka lae entermus padraun legál ho prátika ba aktividades dezentendimentu ita nia rai, maibé vantajen bo’ot liu tanba, ita iha ona padraun internasionál ida liu husi aspetu komérsiu ne’ebé mak proteje ita nia direitu, produtu, no proteje ita nia aktividade komérsiu. Se ita ofisializa tama OMK, signifika membru 164 OMK ne’e prontu hela atu sai merkadu ba ita”. Nia esplika
Governu no entidades hotu presija troka nia atitudu atu adere ba padraun sira ne’ebé iha hela, tanba durante ne’e la iha konsensu, no sai fali vantajen ba merkadu privadu ou grupu, ne’e problema.
Kordenador Ekipa tékniku adezaun Timor ba OMK dehan, atu hasae kuantidade produtu ida tenki iha kualidade tuir padraun internasionál susar tebes atu hetan, tanba tenki hetan sertifikadu sira ne’ebé mak ajensia internasionál balun prodúz, ne’e kustu. Maibé agora, servisu mak aliña de’it Timor-Leste nia lei doméstika sira ne’e ho padraun OMK.
Ne’ebé Ita iha ona parseiru 164, entaun ita bele ka lae, eleva ita nia produtu saida de’it, no komérsiu para tama iha estandar ne’ebé mak iha.
Aleinde ne’e, durante ne’e Banku mundiál mak halo sertifikadu ba kafé organiku, maibé ne’e mós nia kustu ne’ebé bo’ot, la’ós oituan, entaun oinsá mak atu transfórma kondisaun, ne’e la’ós ba produtu kafé de’it, maibé produtu sira seluk mós.
“Ita iha ajensia governu ne’ebé mak harii ona, ezemplu hanesan AIFAESA, entaun sira bele ka lae servisu kria lei doméstika’u ida ne’ebé aliña ho padraun OMK nian katak, kualidade organiku ne’e mak XWZ, ne’ebé ida ne’e ita aliña ona entaun ita nia merkadu mak nasaun 165 ona, ne’ebé sira bele hola ona ita nia produtu sira ne’e, ne’ebé la presija tan ajensia single ida katak, ajensia ida de’it mai fó sertifikadu ba ita no nasaun seluk la aseita ninia padraun,” Nia akresenta
Nune’e mós Ita adere ba OMK, hahán ne’ebé Timor-Leste iha, AIFAESA iha ona ninia lei ne’ebé mak adere ba OMK nia estandar, entaun ema mai han mós ema la tauk ona, tanba nia kualidade hanesan mós restaurante ne’ebé sira han iha nasaun sira ne’ebé mak sai membru OMK.
Jornalista : Esperança Monteiro Soares
Editor : Veraka
