(Aileu), Mudansa – Moris hakarak aprende liu husi edukasaun formal hanesan mós ema sira seluk ne’ebé inan aman esforsu aan hodi apoiu oan sira ba aprende iha edukasaun forma hahú husi primaria too remata iha universidade.
maibé moris diferente ho foinsa’e mane ida ne’ebé hakarak aprende iha edukasaun formal maibé labele tanba ekonomia uma laran la suporta husi inan-aman ne’ebé atu haforsa finanseiru hodi selu eskola.
Situasaun ne’e hatudu ba Negósiante ambolante Lito da Costa, ne’ebé mai husi família simples deside para ninia estudu iha nivel primaria kontinua fali inan-aman nia obra, vida agrikultura hodi apoiu nia maun Salvador da costa de Andrade to’o gradua iha universidade Institutu Of Bussines (IOB).
Negósiante Ambolante Lito Esplika, nia rejenera to’os husi inan-aman hodi kontinua atividade agrikultura halo to’os, kuda ai-fuan hanesan sabraka, ai-nanas, kulu no ai-fuan seluk ne’ebé ukupa rai hektar ida resin, iha Aileu tanba atividade ne’e hahú kedas husi tempu portugues entaun husi ai-fuan hirak ne’e maka Lito, hetan osan hodi apoiu nia maun ba eskola no sustenta família uma laran.
Lito konta, Iha momentu ne’ebá inan-aman apoiu sira ba eskola, Lito iha banku primariu, no nia maun bo’ot eskola iha sekundariu Bekora. Maibé sira rona inan-aman moras no idade abansadu ona entaun Lito deside para nia estudu iha banku primaria no kontinua halo to’os iha area rural hodi suporta ninia maun rasik.
“Iha tempu ne’ebá ha’u nia maun mós hakarak atu para eskola entaun ha’u dehan iha ita nia família laran, labele para hotu eskola, maun kontinua eskola husik Ha’u kuda ai-fuan no fila liman, bainhira hetan osan, fó ba maun selu eskola ikus mai maun konsege gradua iha IOB,” dehan Negósiante Ambolane Lito ba JOrnalista Mudansa.info iha edifisiu MD Balide Dili, foin lalais.
Lito deklara, Nia sente kontente Bainhira nia Maun Salvador remata estudu iha universidade IOB, tanba hakamaan ona nia todan entaun Lito iha planu ida ba ninia future hakarak forma ona familia, tanba Lit onia maun Salvador tau matan fali ba sira nia alin ne’ebé hakarak kontinua estudu.
“Iha ha’u nia família, ami hamutuk na’in sia, maibé na’in haat fila (mate) tiha ona hela ami na’in lima kompostu husi feto rua no mane tolu,” Negósiante Lito da Costa Hakotu.
Tuir Formasaun Loron Lima, Negósiante Lito Harii Grupu Kooperativa Hodi Tulun Malu
(DILI), Mudansa – Prezidente Grupu Kooperativa Lito da Costa, nia parte hetan fórmasaun husi NGO balu konaba kréditu nia durante loron 5 depois liu loron 3 nia harii kedas grupu hodi fo kréditu ba ema hotu-hotu liu-liu ba negósiante sira.
“Ha’u mai ho inisisativa rasik ho membru sira husi tinan 2016 to’o ohin loron, maibé antes ne’e ha’u tuir fórmasaun loron 5 iha Taibesi depois liu loron 3 ou loron 4 ha’u ba kedas komunidade hodi harii grupu ne’e,” Dehan Lito ba jornalista Media Mudansa Iha MD Balide Dili, foin lalais.
Prezidente Grupu Kooperativa, Lito da Costa hanesan mós negósiante informa, sira harii grupu ne’e ho objetivu atu rai osan hamutuk depois mak fahe fali, tanba ne’e husi inisiu kada ema ida hamata osan $.20.00 no kada semana sira hatama osan montante maximu $.5.00 no minumu $.1.00.
husi osan ne’e sira fó kréditu ba malu no fó ba ema ne’ebé hakarak impresta, maibé tempu ba sira fulan ida osan funan 5% ba membru ba ema liur 10%.
Lito konta, Iha tinan 2016 to’o tinan 2018 nia hanesan prezidente Kooperativa maibé deside sai husi prezidente tur fali iha kadeira Konsilleiru ba grupu ne’e, no membru sira ne’e mai ho vida agrikultór ou vendedor tanba Lito lakohi organiza ema matenek sira maibé nia hakarak organiza ema ne’ebé Negósiante hanesan ho nia.
“Ami sempre iha problema ki’ik maibé ami nunka atu husik problema ne’e tanba ami hanoin problema semre iha nia solusaun, pontus importnte mak ita nia kapasidade no mós tenke halo aproximasaun ba ita nia membru sira saida mak ita atu halo ba grupu ne’e,” Lito saliente
Lito Afirma, Kada tinan sira sempre halo planu anual tanba hakarak grupu ne’e atu dezemvolve di’ak no fo hanoin ba malu depois tau hamutuk sai planu ida no mós sempre halo evaluasaun kada fulan, atu haree saida mak la di’ak iha grupu laran hodi halo kolaborasaun depois liu husi kritika malu atu lori grupu ne’e ba oin
Nia dehan, kria ona grupu ida, labele mehi grupu ne’e atu mate tanba ema hotu hakarak grupu ne’e moris, agora sira nia grupu ema hamutuk na’in 86 maibé iha inisiu ema na’in 16 mak hahú iha tinan 2016 2018, Husi inisiu sira hatudu hahalok transparansia ba malu tan sira lakohi koalia taka ba malu
“Ami avansa ona ho membru grupu hamutuk na’in 86, bainhira iha problema, ami tur hamutuk rezolve ho ulun malirin, no hanoin Mehi ba oin ha’u garantia maske nia la’o neineik maibé beibeik ami la’o nafatin maske iha problema barak,” Lito esplika.
Nia relata, Lito halo kontribuisaun ba grupu osan ki’ik liu $.15.00 no bo’ot liu $.20.00 maibé Kada membru depende ba fundus, bainhira fahe osan ema hotu-hotu hetan osan hanesan laiha ida mak liu.
Konsilleiru Kooperativa ne’e afirma, Grupu ida ne’e fuan sente apresia tamba lori osan uituan atu tulun maluk sira oinsa atu hakat no bele promove edukasaun ne’ebé iha aréa ne’e
“Ha’u nia moris depende ba vida agrikultór no ha’u garante Kooperativa ne’e atu hetan osan maibé ha’u hanoin atu tulun maluk sira ne’ebé hakarak halo negósiu, ita nia produsaun ne’ebé lori mai iha merkadu, tenke lori la’o se la’e ita lahetan rendimentu atu sustenta necesidade loro-loron.”Lito refirma.
nune’e mos grupu Kooperativa hamutuk ema na’in 86 inklui ona Konsilleiru Lito maibé husi menbru sira ne’e balu husi munisipiu keta-ketak maibé liu husi sira nia koperasaun di’ak ida-idak hala’o nia dever, no mós Lito ho nia espoza Luduvina da Silva iha oan na’in rua kadu’ak.
Iha sorin seluk, Helena Correia husi munisípiu Aileu Postu administrativu Remexiu Suku Fadabloko,hanesan mós membru Kooperativa sente kontente bainhira envolve aan iha Grupu ne’ebé negósiante Lito harii.
Helena argumenta, nia sente susar atu selu oan sira nia eskola tan ne’e mosu inisiativa hakarak envolve aan iha grupu hodi rai osan, entaun agora sira tau osan hamutuk, bainhira ida hetan difikuldade bele foti osan iha grupu depois selu fali tuir regra ne’ebé eziste ona iha grupu refere.
“Maun Lito servisu di’ak tanba nia halo kooperasaun no fasilita ema hotu entaun ami haree Maun Lito ninia lideransa iha Kooperativa ne’e kapas tanba nia ema ne’ebé servisu ho fuan, karik ami impresta $.100 entaun fulan ida hatama $.30 resin tanba osan funan 5% maibé ami hatama osan ne’e too fulan tolu lunas,” Helena akresenta.
Tuir dados ne’ebé media mudansa asesu husi kosileiru kooperativa katak, husi inisiu too ohin loron grup ne’e kosege rai osan Dolar kuaze too ona rihun haat-nolu ($.40.000.00).
Jornalista :Domingas Viana
Editór :Orlando Magno
