Durante Tinan Rua INE-TL Rejista Inflasaun “Makaas” Iha Grupu Tabaku no Tua

banner 120x600

(Dili) Mudansa – Institutu Nasionál Estatístika Timor-Leste (INE-TL) rejistu inflasaun boot iha grupu Tabaku no Alkohol ne’ebé ho 30%, ne’ebé kada fulan aprejenta rezultadu Indise Presu Konsumidor (IPK), atu haree fluktuasaun kona-ba sasán folin ne’ebé maka akontese iha Timor iha 2022 no 2023.

Prezidente Interino INE-TL, Silvino Lopez informa, aprejentasaun hatudu iha fulan Outubro Timor-Leste iha mudansa inflasaun ne’ebé mai ho 0.2%, sei halo kompara ba iha fulan Setembru tinan ne’e, nia inflasaun 1.1% ida ne’e maka halo komparasaun entre fulan rua.

“Ita halo komparasaun kona-ba indise ne’ebé iha implasaun akontese iha tinan 2022 fulan Outubru mai to’o Outubru tinan ne’e iha imflasaun 8 se.4%, husi parte sira ne’e maka grupu 10 iha IKP ne’e rasik, maka fó imflasaun boot grupu tabaku no alkohol ka Tua ne’ebé ho 30% durante tinan rua,” nia dehan hafoin aprejenta rezultadu IPK iha resintu, INE-TL Kaikoli, Tersa 21/11/2023.

Nia esplika, akontese ne’e depende ba presu ne’ebé iha, tanba ne’e INE-TL la’ós haree de’it ba sasán ka presu ne’ebé akontese iha merkadu, maibé INE-TL haree mós sirkulasaun osan, bainhira sirkulasaun osan menus iha terrenu, sei akontese, bele dehan duplasaun.

Tanba ema nia nesesidade atu kompra ne’e la iha, entaun sasán ne’ebé iha ema la bele fa’an ho folin karun hodi hatuun nia presu bainhira akontese inflasaun, siknifika sirkulasaun osan la’o iha baze ne’e hanesan.

“Iha parte balu ha’u fó ezemplu hanesan loron boot sira kona-ba relijiaun, ema hotu-hotu kompra, sirkulasaun osan la’o entaun sasán ne’ebé folin karun, sasán balu kuantidade ki’ik, ema kompra barak entaun bele akontese sasán folin implasaun,” nia realsa.

Iha IKP porsentu boot iha hahán nian, bele dehan bainhira akontese presu ruma iha IKP ou akontese presu hahán ne’ebé makaas, tama kedas ho inflasaun boot, tanba inflasaun ne’ebé ema hotu-hotu iha Timor-Leste uza maneira barak liu halai ba konsumu.

Iha fatin Hansan, partisipante Dircia Viana do Rego estudante husi Universidade Dili (UNDIL), Fakuldade Ekonomia, Departamentu Kontabilidade, konsidera lansamentu ne’e importante teb-tebes, tanba informasaun hanesan buat foun ba sira, katak iha Timor-Leste ne’e hetan inflasaun makaas liu-liu iha parte alkohol no tabaku.

“Hanesan estudante ne’ebé hetan oportunidade mai partisipa iha atividade lansamentu ida ne’e, nu’udar matéria ida ne’ebé importante mai ami, no mos liu husi informasaun sira ne’e ami bele partilla ba kolega sira nune’e buat ne’ebé ami aprende bele apar ho realidade ne’ebé akontese iha rai doben ida ne’e,” nia afirma.

Tuir dadus IPK series 3 bazeia ba Timor-Leste Living Standard Survey (TL-LSS) ne’ebé hala’o iha tinan 2014 to’o 2015, IPK sukat husi grupu 10 hanesan, hahán no bebidas la’ós alkoholika 54.1%, alkohol no tabaku 7.0%, hatais no sepatu 7.0%, uma 6.3%, ekipamentu no manutensaun mobilariu uma laran 7.9%, saúde 1.9%, transporte 5.8%, komunikasaun 4.8%, rekresaun no kultura 3.5% ho edukasaun 1.8%.

Jornalista: Mariano Do Santos Abi
Editór       : Orlando Magno

banner 325x300